خبرگزاری میراث فرهنگی در گزارشی کوتاه، آمار خروج گردشگران ایرانی در نوروز ۹۰ را اعلام کرده است. بر اساس این آمار، گردشگران ایرانی که قصد کردند نوروز خود را در خارج از مرزها بگذرانند، بیش از چهار میلیون نفر بوده‌اند.
قیمت تورهای خارجی تا همین دو سال پیش چندان بالا نبود و در برخی موارد حتی با تورهای داخلی مانند کیش برابری می‌کرد، اما با شوک غیرمنتظره و دو تا سه برابر شدن کلیه هزینه‌های پروازهای خارجی به دلیل تحریم‌های اقتصادی و بالا رفتن نرخ ارز انتظار می‌رفت انتهای فروردین ۹۳ تعداد گردشگران ایرانی که به خارج از کشور سفر کرده‌اند کاهش یابد. این اتفاق یعنی، پایین آمدن تعداد ایرانیانی که به خارج از کشور سفر می‌کنند؛ بعد از افزایش قیمت ارز و دو تا سه برابر شدن قیمت پروازها، به شکل موقتی کم شد تا جایی که سال ۹۱ سازمان میراث فرهنگی و دولت ترکیه از کاهش چشمگیر گردشگران خارجی خبر دادند. با این وجود، این اتفاق فقط همان سال رخ داد و بعد از سال ۹۱ باز هم تعداد گردشگران خارجی بالا رفت. سال ۹۳ سازمان میراث فرهنگی رسما اعلام کرد: کفه ترازوی گردشگری ایران به سوی گردشگران خروجی از کشورمان سنگینی می‌کند. این را آمار هفت میلیون گردشگر ایرانی که سال ۹۳ به قصد زیارت و سیاحت از کشورمان خارج شدند، تایید می‌کند. همچنین در شش ماهه اول سال ۹۴ سه میلیون و ۶۰۴ هزارو ۲۵۷ گردشگر ایرانی از کشور خارج شده‌اند که این آمار در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته که سه میلیون و ۴۳۲ هزار و ۷۷۳ گردشگر خروجی بوده، افزایش داشته است.
تمایل ایرانیان به سفر خارجی
قیمت تورهای داخلی چندان بد نیست. نگاهی گذرا به قیمت تورهای داخلی نظیر قشم، کیش، شیراز و مشهد نشان می‌دهد این تورها به ترتیب بیشترین قیمت‌ها را در تورهای داخلی به خود اختصاص داده‌اند، در حالی که قیمت این تورها در گران‌ترین حالت یک میلیون تومان است و با تور خارجی نظیر استانبول (که ارزان‌ترین تور در پروازهای خارجی است) تفاوتی چشمگیر دارند. در نوروز ۹۵ هزینه تور استانبول در کمترین حالت به یک میلیون و ۸۰۰ هزار تومان رسیده است. با وجود این، بازهم ایرانیان تمایل دارند به جای داخل کشور به خارج از کشور مسافرت کرده و پول خود را آنجا خرج کنند. در حالی که تور هوایی کیش با ۳ شب اقامت، حدود ۹۵۰ هزار تومان قیمت دارد و یا تور هوایی شیراز بیش از ۸۰۰هزار تومان تمام می‌شود با همان شرایط یعنی سفر هوایی و سه شب اقامت، تور دبی یک میلیون و۴۵۰هزار تومان و تور ارمنستان یک میلیون و۶۰۰هزار تومان قیمت دارد و این در حالی است که تور زمینی همین کشور کمی بیش از ۳۰۰هزار تومان می‌شود. در مجموع باید گفت: این یعنی مسافر بسته به بودجه خود امکان انتخاب در سفر خارجی را هم دارد.
مقاصد گردشگری اصلی ایرانیان
در این بین، کشورهایی که نوعا در فهرست سنتی مقاصد خارجی گردشگری برای ایران مطرح نبوده‌اند نیز با تبلیغات مناسب، سعی در جذب مسافر از سرزمین پارسیان دارند. در فهرست سنتی مقاصد گردشگری خارجی ایرانی‌ها، ترکیه به عنوان نخستین مقصد شناخته می‌شود؛ طوری که گفته شده ایرانی‌ها پس از آلمان‌ها و گرجی‌ها، سومین کشور «توریست‌فرست» به آسیای صغیر شمرده می‌شوند. در این بین، علاوه بر جاذبه‌های طبیعی ترکیه مانند چشم‌اندازهای دریای مرمره و دریای سیاه و همچنین پیوندهای تاریخی مانند مرقد مولانا، شاعر بزرگ ایرانی در ترکیه، این کشور در راه قدیمی مسافرت زمینی ایرانی‌ها به سوریه قرار دارد و بسیاری از گردشگرانی که در فهرست گردشگران ایرانی به شمار می‌روند، زائرانی هستند که از خاک این کشور برای تردد زمینی به دمشق و زیارت مرقد حضرت زینب (س) استفاده می‌کنند. پس از ترکیه، کشورهای حاشیه خلیج فارس قرار دارند که علاوه بر تبادل تجاری فراوان با ایران، به دلیل نزدیکی و ارزان بودن مسافرت، مورد توجه گردشگران ایرانی قرار می‌گیرند. این کشورهای کم وسعت توانسته‌اند به حدی در صنعت گردشگری موفق شوند که رقم حضور ایرانیان در این کشورها، سالانه بیش از ۷۰۰ هزار نفر، برآورد می‌شود. کشورهای زائرپذیری مانند عراق و سوریه نیز در این فهرست قرار می‌گیرند که به دلیل تبادل‌های تاریخی و مذهبی، همچنان مشتریان گردشگری مذهبی خود را حفظ کرده‌اند. در ردیف‌های بعدی کشورهایی مانند جمهوری آذربایجان و گرجستان قرار می‌گیرند. این کشورها به دلیل تشابهات فراوان تاریخی و فرهنگی، همواره مورد توجه ایرانی‌ها بوده‌اند، از سوی دیگر حضور در این کشورها به روادید نیز نیاز ندارد.
دلایل مسافرت ایرانیان به خارج از کشور تنها اقتصادی نیست
جدای از هزینه اقتصادی و خروج ارز از کشور که قابل بررسی است، جامعه‌شناسان معتقدند سیر گسترده‌ای از عوامل فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی در کنار یکدیگر، باعث می‌شود ایرانیان برای مسافرت خارج از کشور را به داخل ترجیح دهند. در گذشته تصور می‌شد دلیل مسافرت ایرانیان به خارج از کشور نزدیکی قیمت تورهای داخلی و خارجی و ارزان بودن مسافرت‌های خارجی است در حالی که این تصور از سال ۹۲ به بعد زیر سوال رفت و طی این سال‌ها جمعیت گردشگران خارجی کشور به واسطه بالا رفتن نرخ ارز و گران شدن سفرهای خارجی و تفاوت چشمگیر آن با سفرهای داخلی نه تنها کمتر نشد بلکه بیشتر هم شد. اینجاست که فرضیه فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی بودن عوامل مسافرت ایرانیان به خارج از کشور، به عوامل فرهنگی و اجتماعی منحصر می‌شود و فرضیه اقتصادی بودن سفرهای خارجی تا حدودی زیر سوال می‌رود. اما دلایل فرهنگی و اجتماعی اینکه ایرانیان ترجیح می‌دهند در ایام مختلف سال و به ویژه تعطیلات به خارج از کشور بروند طیف گسترده‌ای از عوامل را در بر می‌گیرد و بر خلاف عوامل اقتصادی تک‌علتی نیست. مسائلی نظیر خرید کردن و کسب پرستیژ اجتماعی و … هنوز هم می‌تواند دلایل اصلی سفر ایرانیان به خارج از کشور باشد. هزینه‌های اقتصادی گردشگری خارجی از یک میلیون تومان گرفته تا گردشگری در آن سوی جنگل‌های آمازون که قیمتی بالاتر از هفت میلیون تومان دارند. می‌توان با ساده‌ترین برآوردها، کمترین میزان خروج هر یک از این گردشگران از کشور را یک هزاردلار (یک میلیون تومان) محاسبه کرد. هر چند اگر قیمت برآوردی بر مبنای دو میلیون تومان (دو هزار دلار) با هزینه رفت و برگشت و سوغات و … نیز لحاظ شود، خیلی بیراه نرفته است. با این حال، با احتساب قیمت یک میلیون تومان برای هر گردشگر، میزان خروج سرمایه گردشگران از کشور برای تعطیلات نوروز امسال، چهار هزار میلیارد تومان یعنی چهار میلیارد دلار قابل شمارش است.
دست پشت دست کوفتن کافی نیست
کارشناسان صنعت گردشگری می‌گویند کشورهای اطراف ایران، با استفاده از شناسایی نیازهای گردشگران ایرانی و برداشتن برخی محدودیت‌ها، توانسته‌اند بیش از شش درصد جمعیت کشور را در ایام نوروز به سمت خود جذب کنند. به گفته یک کارشناس گردشگری، کشورهای خارجی، مسافر ایرانی را می‌شناسند و در جهت رفع نیازها سرمایه‌گذاری می‌کنند. به گفته اسماعیل قادری توریستی که به خارج از کشور می‌رود، برخی محدودیت‌ها را دیگر احساس نمی‌کند. کشورهای همسایه نیز بر این نقطه ضعف‌ها کار می‌کنند. به نظر می‌رسد که این عامل قوی‌تر و مهم‌تر از قیمت باشد. کارشناسان حوزه گردشگری بارها هشدار داده‌اند کشورهایی مانند ارمنستان، یا اهالی کردستان عراق نیازهای مسافران ایرانی را می‌شناسند، از طریق اینترنت و نشریات و در سطح بین‌المللی به معرفی جذابیت‌هایی مانند کنسرت‌های موسیقی می‌پردازند. به این ترتیب برای تعطیلات نوروز و تابستان ایرانیان سرمایه‌گذاری می‌کنند. به بیان دیگر، مسافران ترجیح می‌دهند در مکان‌هایی اقامت کنند که مطابق وعده داده شده نباشد، ولی به آنچه می‌خواهند، دسترسی داشته باشند. از سوی دیگر، ضرر فاحش صنعت گردشگری ایران در نوروز ۹۰ به اندازه‌ای عظیم به نظر می‌رسد که تنها دست بر پشت دست کوفتن به دیدن آمار نجومی خروج چهار میلیون نفر گردشگر ایرانی، کافی نیست. این در حالی است که این آمار مربوط به سال ۹۰ بوده و خسارات احتمالی این سفرها در سال ۹۵ با توجه به افزایش نرخ ارز بسیار بیشتر هم خواهد بود.
