امام محمدباقرعلیه السلام پس از عمری تلاش در میدان بندگی خدا و زنده کردن دین خدا و گسترش علم و فعالیت های اجتماعی، در هفتم ذی حجه سال ۱۱۴ هجری قمری به شهادت رسید.
درباره تاریخ شهادت امام باقر علیه السلام ، نقل قول های متفاوتی داریم. گروهی از مورخان، تاریخ شهادت آن حضرت را سال ۱۱۷ و برخی دیگر سال ۱۱۸هجری قمری می دانند. گروهی نیز سال های ۱۱۳، ۱۱۵، ۱۱۶ و حتی ۱۱۱ هجری قمری را تاریخ شهادت امام باقر(ع) دانسته اند ولی بیشترین منابع تاریخی، سال ۱۱۴ را برای شهادت این امام همام بیان کرده اند. همچنین علت وفات آن حضرت، در منابع روایی و تاریخی، مسمومیت گفته شده است؛ مسمومیتی که حکومت امویان در آن دخیل بوده است. همچنین در برخی روایات آمده است. امام باقر(ع) مسموم گردید و بر اثر این مسمومیت، بدن آن حضرت متورم شد و به شهادت رسیدند. در اینکه چه فرد یا افرادی در این ماجرا دست داشتند هم نقل های متفاوتی وجود دارد. برخی منابع، هشام بن عبدالملک را عامل اصلی این جنایت دانسته و برخی دیگر ابراهیم بن ولید را مسموم کننده امام باقرعلیه السلام معرفی کرده اند. در برخی روایات نیز از زید بن حسن نام برده شده؛ چراکه وی کینه ای دیرینه نسبت به امام باقر(ع) داشته است. با این حال، شکی نیست که امام باقر(ع) در دوران حکومت هشام بن عبدالملک شهید شده اند؛ زیرا خلافت هشام از سال ۱۰۵ تا سال ۱۲۵ هجری بوده و آخرین سال وفات آن حضرت در کتاب های تاریخی، سال ۱۱۸ هجری قمری دانسته شده است
نقل ها مبنی بر تاریخ شهادت آن حضرت به ظاهر متفاوت است. با این حال، با قدری تأمل در منابع روایی درمییابیم که عامل شهادت آن حضرت میتواند چند نفر باشندکه در هر روایت از یکی نام برده شده است. بعید نیست که هشام برای قتل غیرآشکار امام انگیزه ای قوی داشته است.۱
امام محمد باقرعلیه السلام در مباحث علمی و دینی اهل جدال نبودند. نخست، مطلب حق را می گفتند. سپس شده و به ذهن ها و اندیشه ها فرصت می دادند درباره سخنانشان فکر کنند و به جمع بندی و نتیجه گیری دقیق تر برسند. بحث آن حضرت با پیروان ادیان و مکاتب فقهی، بحث غالب و مغلوب نبود، بلکه هدف امام باقر(ع) این بود که طرف مقابل را قانع نماید. آن حضرت هرگز در برابر تکذیب ها مقابله به مثل نمی کرد، بلکه می کوشید مطلب را از طریق دیگر و با منطقی دیگر بیان و در پایان، شخص مورد نظر را به حقیقت آگاه کند.۲
امام صادق(ع) در وصف اخلاق و عبادت پدربزرگوارشان چنین می فرمایند:
پدرم بسیار ذکر خدا می گفت. با او غذا می خوردم و او ذکر خدا می گفت. با مردم سخن می گفت، ولی این امر او را از ذکر خدا باز نمی داشت. می دیدم زبان به کامش می چسبد، ولی با این حال، از گفتن ذکر لا اله الا الله باز نمی ایستد. ما را جمع می کرد و به ما می فرمود: تا سر زدن آفتاب ذکر خدا بگوییم و هر کدام از ما را که خواندن می دانست، به تلاوت قرآن سفارش می کرد و به دیگران می گفت ذکر بگویند.۳
منابع:
۱٫ حمد ترابی، امام باقر(ع)، جلوه امامت در افق دانش، ص ۲۲٫
۲٫ علی قائمی، در مکتب فجر دانش ها، حضرت امام محمد باقر(ع)، ص ۱۶۶٫
۳٫ سید محمدتقی مدرسی، زندگی و سیمای امام محمد باقر(ع)، ترجمه: محمدصادق شریعت، ص 46
روزدهم
