حجت الاسلام محمدرضا برادران استاد حوزه علمیه قم عصر دیروز در نمازخانه سفیران هدایت قم به بحث برنامه ریزی تحصیلی پرداخت و اظهار داشت: در این موضوع باید کسانی وارد شوند که در مورد مدیریت زمان کار کرده‌اند و می‌توانند با توجه به نیاز طلاب برنامه ریزی تحصیلی را بومی سازی کنند.
وی در بیان سر فصل‌های این بحث، گفت: آثار، پیامدها، کارکردهای و ضرورت برنامه ریزی، اصول و مبانی برنامه ریزی، شیوه‌های برنامه ریزی از جمله مباحثی است که باید پیرامون آن صحبت کنیم؛ البته اگر کسانی که می‌خواهند بحث را دقیق‌تر ارائه دهند باید به ضرورت‌های برنامه ریزی به صورت جداگانه بپردازند.
این مبلغ حوزوی در پاسخ به این پرسش که چرا با این که بارها برنامه ریزی می‌کنیم موفق به اجرای آن نمی‌شویم؟ ابراز داشت: در روایت داریم هنگامی که انسان تصمیم می‌گیرد عمل خوبی انجام دهد شیطان او را رصد می‌کند و مراقبت ویژه‌ای نسبت به او دارد تا زمینش بزند؛ اگر کسی مراقبت نکند حاصل برنامه ریزی‌اش یأس از خود می‌شود.
شیطان تلاش می‌کند که انسان با اولین ناکامی از خود نا امید شود
حجت الاسلام برادران افزود: مثلا کسی تصمیم می‌گیرد نماز شب بخواند اما نماز صبح‌اش قضا می‌شود، با خود می‌گوید من اهل این کار نیستم و شیطان نیز همین را می‌خواهد، برخی با این القائات به این نتیجه می‌رسند که اراده قوی و پشتکار ندارند؛ اگر به این نکته توجه داشته باشیم حداقل ثمره‌اش این است که در مواجهه با ناکامی‌ها بلافاصله از صحنه خارج نمی‌شویم.
وی با اشاره به نتیجه بررسی خود پیرامون تأثیر اراده در برنامه‌ریزی از منظر معصومین(ع) گفت: از مجموع روایاتی که در این زمینه وجود دارد برمی‌آید که اراده خوب می‌تواند برنامه قوی به بار آورد و با برنامه ریزی قوی می توان اراده را تقویت کرد؛ این تأثیر دو طرفه است؛ یعنی اگر کسی در انجام امور خود اهل تدبیر باشد کمتر دچار شکست می‌شود.
این کارشناس مسائل دینی ادامه داد: در روایتی خطاب به ابن مسعود آمده است کارهای خود را با علم و عقل انجام بده؛ شهید مطهری در بیان تفاوت میان علم و عقل آورده که«علم خوراک عقل است»یعنی همان گونه معده خالی نمی‌تواند چیزی را هضم کند، عقلی که خالی از دانش باشد هم نمی‌تواند تفکر کند.
حجت الاسلام برادران با بیان این که باید علم و آگاهی را توأم کسب کرد، گفت: برخی آگاهی دارند اما در مورد آن فکر و تجزیه و تحلیل نمی‌کنند، از سوی دیگر برخی قدرت تجزیه و تحلیل دارند اما به دنبال آگاهی نمی‌روند هر دوی اینها غلط است.
وی با اشاره به آیه«وَلَا تَکُونُوا کَالَّتِی نَقَضَتْ غَزْلَهَا مِن بَعْدِ قُوَّهٍ أَنکَاثًا»اظهار داشت: خداوند می‌فرماید مانند آن پیر زن بنی‌اسرائیلی نباشید که تا ظهر مشغول بافندگی بود و عصر که می‌شد هرچه را بافته بود می‌شکافت؛ کسانی که امروز خیابانی را آسفات می‌کنند و فردا دوباره می‌کنند کمتر از آن پیر زن نیستند، بلکه شاید بدتر هم باشند چراکه اینها با پول بیت المال چنین می‌کنند.
کسانی که در ادامه دادن اهداف خود دچار تردید می‌شوند اهل فکر و برنامه‌ریزی نیستند
حجت الاسلام برادران در تبیین مثال‌های دیگری گفت: کسانی‌هستند که چندین سال عمر خود را گذاشته‌اند و درس خوانده‌اند بعد می‌گویند اگر فلان جا مشغول می‌شدم بهتر بود، برخی طلبه‌ها هستند به محض این که مرکز آموزشی یا رشته جدیدی می‌بینند می‌خواهند تغییر مسیر بدهند؛ اغلب کسانی که در ادامه دادن هدف خود دچار تردید می‌شوند اهل فکر و برنامه‌ریزی نیستند.
وی افزود: بسیاری از مؤسسات و مراکز علمی طلبه کشت می‌کنند اما دانشجو سبز می‌شود؛ برخی اداره‌ها و سازمان‌های عریض و طویل نیز با هدف خاصی تأسیس می‌شوند اما سر از جاهای دیگر در می‌آورند.
استاد حوزه علمیه در تشریح ضرورت و اهمیت برنامه ریزی گفت: اگر انسان اهل برنامه ریزی باشد دوباره کاری نمی‌کند؛ در روایت داریم اگر پیش از هر کاری تدبیر کنید از پشیمانی ایمن می‌شوید.
نباید در برنامه ریزی دچار افراط و تفریط شد
حجت الاسلام برادران با اشاره به این که برخی در برنامه ریزی خود دچار افراط و تفریط می‌شوند، بیان داشت: امام علی(ع) می فرمایند برای تجزیه و تحلیل و هضم کردن یک مطلب اندازه وجود دارد و اگر بیش از آن وارد مسأله شوید نشانه ترس است یا به زبان امروز این فرد دچار وسواس فکری شده است.
وی یا تأکید بر این که باید مراقب باشیم دچار وسواس فکری نشویم، گفت: انسان نباید در انجام امور به ترس مبتلا شود؛ میزان تجزیه و تحلیل به کاری که می‌خواهیم انجام دهیم بستگی دارد؛ گاهی مشاهده می‌شود در یک موضوعی که بسیار ساده است فرد با افراد متعددی مشورت می‌کند اما باز می‌ترسد تصمیم بگیرد، این فرد دچار وسواس فکری شده‌است.
این کارشناس مسائل مذهبی در تعریف وسواس فکری تصریح کرد: روانشناسان می‌گویند مغز انسان قدرت انتقال از یک موضوع به موضوع دیگر دارد و در حال جولان است؛ سرعت این انقلاب و تحول در مغز در هر سنی یک اندازه نرمالی دارد، اگر مغز کسی در یکسری از موضوعات گیر کرده، آن را رها نکند و بیش از حد حساس شود می‌گویند وسواس فکری دارد و باید درمان شود.
برای برنامه ریزی باید هدف متعددی را به ترتیب اولویت مشخص کنیم
حجت الاسلام برادران در تشریح اصول و شیوه های برنامه ریزی، گفت: انتخاب هدف باید بسیار بسیار کارشناسانه باشد؛ هدف را باید به چند هدف کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت تقسیم کرد، این مسأله بسیار کابردی است زیرا اگر فرد به اولویت اول اهدافش برسد هم شکست نخورده است؛ انسان وقتی به هدف کوتاه مدت خود دست پیدا می کند ارزیابی‌اش این است که موفق بوده است.
وی خاطرنشان کرد: افرادی که به حوزه می آیند اهداف بسیار والایی داشته و انتظارات بالایی از خود دارند اما پس از مدتی به این نتیجه می رسند که نمی‌توانند و یک حالت سستی، خمودی و عدم نشاط به آنها دست می دهد؛ حال و هوای ذهنی طلاب در بدو ورود بسیار نورانی و مقدس است اما بسیار دور از واقعیت است.
استاد حوزه علمیه قم با اشاره به این که در روایات توصیه شده است انسان اهداف بلندی برای خود در نظر بگیرد، گفت: این دست از روایات در مقام بیان این نیست که برای اهداف بزرگ، هدف های کوچکتری را برنامه ریزی نکنید؛ اهل بیت(ع) ما را به قله ها توجه داده اند اما این دلیل نمی شود نسبت به اهداف میانی بی توجه باشیم.
حجت الاسلام برادران افزود: در روایت داریم از ما نیست و کرامتی هم نیست که کسی بین صد هزار نفر زندگی کند اما از همه بالاتر نباشد؛ مسلمان باید از همه مردم یک سر و گردن بالاتر باشد.
برنامه ریزی باید متناسب با توان و شرایط فرد باشد
وی اصل دیگر در برنامه ریزی را پرهیز از برنامه های سنگین دانست و گفت: یکی از عواملی که موجب می شود در برنامه ها شکست بخوریم همین است؛ کسی که در شبانه روز عادت دارد 9 ساعت بخوابد اگر برنامه ریزی کند که از امروز چهار ساعت خواهم خوابید از همان لحظه ای که تصمیم می گیرد مشخص است که شکست می خورد؛ سنگ بزرگ علامت نزدن است.
این مبلغ حوزوی با تأکید بر این که نباید برنامه ریزی خود به دوستان و اطرافیان بگوییم، ابراز داشت: در روایت داریم اظهار کاری پیش از آن که مستحکم شده باشد موجب فساد و تباهی آن کار می شود؛ به دلیل این که اگر برنامه را به کسی بگویی و نتوانی آن را اجرا کنی ملامتت می کنند و همین امر برای ضایع شدن فکر انسان کافی است.
حجت الاسلام برادران تصریح کرد: برنامه شرح فعالیت روزانه و میزان حجم آن باید مطابق با وضعیت موجود فرد باشد نه وضعیت مطلوب؛ بنابراین کسی نمی تواند بگوید چون علامه طباطبایی روزانه 12 ساعت کار علمی می کرد پس من باید حداقل روزانه 8 ساعت فعالیت علمی داشته باشم.
وی افزود: برای برنامه ریزی درست ابتدا فرد باید یک ارزیابی واقع بینانه ای از خود داشته باشد و سپس بر اساس توان و ظرفیت خود برنامه بریزد؛ سن فرد نیز در حجم برنامه ریزی مؤثر است.
منبع: رسا
